Nói đến nuôi chim hót thì phải nói đến công phu và sự tốn kém mà nghệ nhân phải bỏ ra. Công sức tuy nhiêu khê, bề bộn, nhưng sự ham thích cao độ có thể lấn lướt mà dễ dàng quên đi. Còn sô vốn bỏ ra để mua chim, tậu lồng đâu phái là ít ? Cái lồng hạng trung cũng một chỉ vàng, còn con chim cảnh khá cũng tương đương với số tiền ấy. Bỏ ra một số tiền như vây, mà không để tầm chăm sóc để cho chim bay hoặc chết, để cho lồng hư hỏng, chẳng phải là phí của hay sao ? Đó là nuôi một con. Nếu nhà nuôi năm bảy con thì số tiền phải bỏ ra đâu phải là không đáng kể?
Tìm địa điểm treo lồng :
Với nhà rộng rãi lại có sân trước, sân sau thì việc treo lồng là chuyện không đáng phải thắc mắc. Nhưng, với nhà ở phô chật chội, ban ngày tìm một chỗ thoáng đãng để treo lồng chim là một chuyện khó khăn. Nuôi một hai con thì chuyện dễ dàng, nhưng nuôi năm mười con thì phải có phương pháp hẳn hoi thì mới có lợi.
Nếu chim cảnh khác loài, thì lồng treo gần nhau không ảnh hưởng đến tâm lý của chim. Chẳng hạn, Họa Mi treo cạnh Khuớu hoặc Chích Chòe đều được.
Nếu chim cùng loài, thì lồng chim nên treo cách xa nhau, thậm chí không cho chúng thấy mặt nhau càng tốt. Nếu nhà rộng thì nên treo một con sân trước, một con sân sau; hoặc một con treo ngoài sân, một con treo trong nhà, hay một con treo ở hàng ba trên lầu và một con ở dưới lầu.
Trong trường hợp nhà chật mà nuôi nhiều chim cảnh, lại có số chim cùng loài thì phải treo lồng xen kẽ nhau, hay trùm áo lồng kín mít những con cùng loại.
Tóm lại là cố gắng đừng để chim cùng một loài đứng gần nhau. Cái hại của chim một loài đứng gần nhau là con “đủ lửa” sẽ “chụp” con “yếu lửa”. Con chim một khi đã bị con kia “chụp” thì suốt đời nó sẽ chạy mặt con đó luôn, y như gà nòi “rót” vậy.
Khi đã tìm được địa điểm treo lồng thích hợp rồi, ta phải chú ý đến việc an toàn cho chim cảnh. Đó là việc canh chừng mèo và kiến.
Mèo thích chụp chim. Con chim mà bị mèo chụp thì không chết nhưng cũng hoàng hồn mâtvía?dù dạn cách mấy cũng sinh nhát như chim bổi mà thôi. Do đó, việc trừ mèo hai chim là việc đáng lo nhất.
Kiến thì không làm chim cảnh chết hay hoảng sợ, nhưng với loài chim nhỏ như Yến hót, chim Khoen, nêu bị kiến cắn vào chân, có thể nổi mụt sinh ra cụt ngón. Chim đã cụt ngón, ngay cả mất móng không thôi, cũng mât hêt giá trị. Ngoài ra, sự hiện diện của kiên còn làm cho thức ăn chim cảnh bị mất mát, hư hao.
Chọn địa điểm treo lồng còn nhắm vào việc làm sao cho chim cảnh được tắm nắng ban mai. Việc tắm nắng này chỉ cần nửa giờ là đủ. Để chim cảnh đứng ngoài nắng lâu, chim sẽ bị hốc, có thể bị cảm nắng mà chết.
Trưa, ta treo lồng chim cảnh vào chỗ mát mẻ yên tĩnh.
Tối lại, ta trùm kỹ áo lồng cho chim cảnh để cho chim khỏi bị cảm lạnh.
Chim bị bệnh thì xù lông, ít ăn, biếng hót.
Cách cho ăn uống:
Ở rừng thì loài chim nào cũng biết ăn trái cây, kế đó là sâu bọ, côn trùng. Nói một cách rõ ràng hơn, sống trong thiên nhiên thì chim ăn tạp. Những gì có thể ăn được như kiến, mối, châu châu, cào cào, cóc nhái., hể vớ được là chúng tọng vào bao tử hết. Ở rừng, là nơi “mạnh được yêu thua”, nêu cứ ‘‘kén cá chọn canh” thì chỉ có chết đói.
Tuy nhiên, khi được nuôi trong lồng, thì chim cảnh được ăn những thức ăn riêng biệt. Điều này có thể làm cho chúng lạ miệng trong những ngày đầu, nhưng rồi cũng quen dần, thích hợp dần.
Thức ăn của từng loại chim cảnh được những nghệ nhân nghiên cứu chế biến riêng sao cho thích hợp với khẩu vị của chúng, và giúp cho chúng tăng trọng nhanh hơn. Điều này, chúng tôi sẽ nói kỹ ở phần cuối sách, với công thức pha chế đầy đủ.
Người nuôi chim cảnh phải tự tay chế biến thức ăn cho từng loại chim nuôi trong nhà. Điều cần là công thức chế biến không được thay đổi. Nếu một lon tâm trộn bốn hột gà, hay năm hột gà, thì lần sau cũng cứ thế mà làm, không được thêm bớt. Vì rằng sự thay đổi thức ăn sẽ làm cho chim đổ lông trái mùa”. Đó là điều cấm kỵ.
Chim ở nhà người ta vừa thay lông xong, mình mua về cho ăn thức ăn khác, chim lại thay lông lần nữa.
Một mùa (tiếng chuyên môn trong nghề chính là một năm) mà chim thay lông hai ba bận thì làm sao “sung* được.
Thức ăn đổ vào cóng, ta nên cho ăn đủ trong ngày, sáng mai “châm” thêm, để tránh thức ăn bị hư hao do mưa nắng tạt vào, hoặc do chim ỉa vào làm bẩn.
Nước uống thì nên dùng nước trong, thật sạch (như nước mưa, nước máy, nước giếng) và chỉ để nửa cóng cho chim uống trong ngày mà thôi. Nếu đổ đầy thì chim sẽ nhúng đầu vào tắm, làm dơ lồng, ướt bố, và hư hỏng thức ăn kế cận.
Ngoài ra, mỗi ngày ta phải rửa cóng nước sạch sẽ trước khi thay vào nước mới để giữ sự tinh khiết cho nước uống của chim.
Mọi việc cẩu thả trong việc cho chim ăn uống dễ dẫn đến chỗ chim nuôi ốm dần và kiệt sức. Đó là điều nhà chăn nuôi nào cũng nên né tránh.
Cách tắm chim:
Loài chim cảnh nào cũng thích tắm cả. Chim nuôi trong lồng cần được tắm thường xuyên. Sự tắm mang lại cho chim nhiều điều ích lợi. Điều thứ nhất là được mát mẻ, thứ hai là được tẩy sạch những con mạt, vốn là vật ký sinh sống trong mình loài có lông vũ. Chúng ta phải đặt lệ tắm cho chim, chẳng hạn một tuần hai lần, hoăc ba lần, hay mỗi ngày tắm một lần. Thời dụng biểu đã đặt ra thì nên áp dụng cho đúng. Ta không nên dể xảy ra việc cho chim tắm tùy hứng, khi thì ngày nào cũng tắm, khi để cả tháng mới tắm một lần.
Muốn tắm, ta phải sắm cho chim loại lồng tắm riêng. Loại lồng này có bán ở các chợ chim cảnh, giá cả vừa phải.
Trong lồng tắm dĩ nhiên phải có cái thau nhỏ để đựng nước tắm. Nước này phải là nước sạch, pha thêm một chút muối, có tác dụng sát trùng, làm ung trứng mạt, và làm cho mạt không bám vào chân lông.
Chim tắm rất nhanh, thời gian tắm cho mỗi con trung bình khoảng mười lăm phút. Tắm xong, ta cho chim cảnh vào lồng và treo vào chỗ nắng một lúc cho chóng khô lông. Tránh treo lồng ở chỗ có gió lùa, gió to.
Tóm lại, săn sóc chim cảnh là một công việc tuy không nặng nề nhưng rất nhiêu khê. Nếu ta làm tốt công việc này thì việc chăn nuôi sẽ gặt hái được kết quả tốt.
Nói cách tắm chim cảnh, cũng không thể không nhắc đến việc vệ sinh lồng chim cảnh.
Lồng chim cảnh phải giữ vệ sinh chu đáo. Mỗi lần tắm chim, là mỗi lần vệ sinh cho lồng. Trước hết, phải thay bố mái, bố cũ đem giặt giũ và phơi khô, để dành thay vào lán sau.
Trước khi đặt bố mới vào lồng, ta nên dùng cây cọ quét sạch tất cả những chất ăn thừa thãi như thức ăn chim cảnh, chân cẳng cào cào, phân chim, v.v.. Những chất này gây cho lồng chim hôi hám, và là nhân tô’ gây cho ruồi nhặng, kiến gián bu vào.
Chim thay lông và cách chăm sóc
Mỗi năm chim hót thay lông một lần, nếu hoàn cảnh sống bị đổi thay đột ngột thì chúng có thể thay lông nhiều lần.
Chim cảnh thay lông thường là vào đầu mùa mưa. Thời gian thay lông kéo dài từ ba đến sáu tháng. Thường thì chim thay lông từ đầu trở xuống, phần đuôi thay sau cùng. Lông cũ không rụng ngay một lần, mà nay một ít, mai một ít. Cái nào rụng trước thì chỗ đó thay lông mới trước, cái nào rụng sau thì chỗ đó thay lông mới sau. Chính nhờ sự thay lông có tính cách tiệm tiến như vậy, nên trong thời gian thay lông, chim có thể bay đi kiếm mồi (nếu là chim rừng) và thân nhiệt của chim được bảo vệ.
Với chim nuôi trong Ịồng, trong thời gian chúng thay lông, sức khỏe chúng sút kém, chim hết “lửa” nên không hót ; nếu có hót thì hót ít và giọng nhỏ như kiểu chim “nói chuyên” vào lúc ban trưa.
Trong thời gian chim thay lông, ta vẫn cho chim ăn uống và tắm như thường lệ. Có điều là nên treo lồng vào những nơi mát mẻ, yên tĩnh. Tốt hơn cả là ta nên trùm kín áo lồng cho chim để chúng được tĩnh dưỡng nhiều hơn.
Suốt thời gian chim thay lông, chim không hót nên người chăn nuôi không tránh được sự buồn lòng.
Bồi bổ cho chim và cách trị bệnh
Chim là loài có máu nóng, cũng thở bằng phổi như người, nên chim cũng bệnh như người. Chúng cũng thích hợp với khí hậu ấm áp, cũng sợ nắng gió, gặp khí hậu nóng, lạnh bất thường, chim cũng lâm bệnh về hô hấp. Gặp thức ăn thiu thúi, chúng cũng bị sình bụng, cũng tiêu chảy (trỉn đít).Nếu gặp bệnh nặng, chữa chạy không kịp thì cũng lăn đùng ra chết như ta vậy.
Chính vì lẽ đó nên việc săn sóc sức khỏe cho chim cảnh, không phải là chuyện giản đơn.
Khổ nỗi bác sĩ thú y chuyên ngành chim cảnh lại quá hiếm, gần như không có. Và thuốc để trị bệnh cho chim cảnh cũng lại là loại thuốc “chung chung” không sao tin, tưởng được. Vì vậy, ta nên cố gắng “tự biên tự diễn” với khả năng cho phép của ta.
Bổi bổ cho chim:
Ngoài việc cho chim cảnh ăn uống đúng công thức pha chế tối ưu, ta thường cho chim ăn thêm cào cào, sâu tươi, sâu khô, trứng kiến, con mối, gián đất, thằn lằn, thịt bò, chuối, mật… Dĩ nhiên là tùy theo giống chim mà bồi bổ những thức ăn thích hợp cho chúng.
Ví dụ : cào cào, sâu tươi, sâu khô, trứng kiến, mối, gián thì dành cho Chích Chòe Than, Chích Chòe Lửa… thằn lằn, thịt bò thì dùng cho Khướu…
Chúng tôi sẽ bàn vấn đề này rất chi tiết ở những trang sau.
Ngoài ra, chúng ta có thể dùng các loại thuốc bổ GIMBORN RICH HEALTH FEATHER GLO AVI VITE, hay thuốc SKIN PLUMAGE FOOD SUPPLEMENT…
Riêng về Yến, ta có thể cho ăn những thức ăn được pha chế sẵn thay cho thức ăn hqn hợp của mình tự pha, như :
- L/M VITA VITTLES PLUS (Canary Fruit Cooktail).
- KAYTEE TREAT SONG TREAT.
- CANARY COLOR FOOD (dành cho Hồng Yến, để tăng thêm màu đỏ).
Riêng về Yến, ta có thể cho ăn thêm Biscotte (nói rõ trong chương sau cùng).
Những loại thuốc và thức ăn nói trên chỉ là một sô’ ít trong những thứ hiện có bán ở nước ngoài. Ai có thân nhân ở nước ngoài, hoặc mình có dịp đi ra nước ngoài, nhờ họ gửi về hay tự mua lấy mà dùng.
Cách trị bệnh:
Con chim cảnh mà bệnh thì khó lòng chạy chữa. Do đó, chúng ta chỉ có cách phòng ngừa bằng cách :
- Lồng, chuồng và trại (nếu có) phải thật vệ sinh.
- Thức ăn, nước uống vừa bổ vừa tinh khiết.
- Tránh cho chim bị nắng, mưa, gió lùa…
Con nào yếu sức có thể cho uống thuốc DROP A DAY, một thứ sinh tố tổng hợp dành cho chim và gia cầm nuôi nhốt.
Người xưa bắt gián đất cho chim suy yếu ần, cũng rất hiệu nghiệm.
Ngoài ra chim bệnh rất ngại nắng, gió, vì vậy, ta nên trùm kín áo lồng, treo vào nơi yên tĩnh để chim bệnh tĩnh dưỡng…
